Niet zonder ons

Verkenningsfase

'Niet zonder ons' is een serie van 7 korte documentaires, uitgezonden door AT5 en op social media. De serie wordt gemaakt door leerlingen van het Calvijn College in Amsterdam Nieuw-West. De leerlingen filmen medeleerlingen tijdens stages in de wijk. In die stages komen ze in contact met veel uiteenlopende buurtbewoners. Aan de hand van zeven thema’s zoals identiteit, religie, trouwen, geld verdienen en toekomstdromen gaan ze in gesprek over wat hen verbindt. Het filmproject start, na een aanloopperiode, in mei 2017. Stap er maar op af! is een samenwerking tussen Amsterdamse filmmakers Leendert Pot en Evelien Veenhuizen i.s.m. Calvijn College Amsterdam.

In 2013 en 2014 maakten Leendert Pot en ik korte films met leerlingen van het Calvijn College over de verhuizing naar de nieuwe school. In de tijd er na kregen we het idee voor een tweede filmproject met de leerlingen, ditmaal over grotere (levens)thema’s. We hebben het idee verkend: gesprekken gevoerd, geluisterd, gekeken en gelezen, nagedacht. Vooral over thema’s als identiteit, nationaliteit en over samenleven met meerdere culturen.

Sidi Larbi Cherkaoui en Amin Maalouf

Zo hoorden we In een uitzending van de Belgische radiozender Klara in 2016 Sidi Larbi Cherkaoui, een Marokkaans-Belgische danser en choreograaf, spreken over zijn werk. Cherkaoui werkt vaak met groepen dansers van uiteenlopende nationaliteiten. In zijn werk opent hij deuren (of beter gezegd: breekt hij deuren open) tussen mensen en nationaliteiten. Met een Vlaamse moeder en een Marokkaanse vader en als homoseksueel, opgegroeid in België, voelde hij als tiener al de behoefte (de nood) zichzelf te kunnen zijn, een eigen stem te vinden. Een eigen identiteit te vinden die verbonden is met en die tegelijkertijd los staat van de Vlaamse en de Marokkaanse identiteit. De boeken en denkbeelden van de Frans-Libanese schrijver en filosoof Maalouf vormden voor Cherkaoui een bron van inspiratie, zo vertelde hij in de radio-uitzending van Klara. Wij doken vervolgens in het werk van Maalouf.
 
Wie was Amin Maalouf? Maalouf schreef het boek ‘Moordende identiteiten’. Hierin beschrijft hij hoe wij mensen geneigd zijn om onszelf en elkaar te beperken tot één identiteit. Maalouf geeft aan dat identiteit veel meer is dan dat. Identiteit is voor hem een veelheid aan ‘ingrediënten’. Een palet vol kleur. Een mozaïek. En toch, ondanks dat, hebben we steeds weer de neiging om ons te identificeren met één deelaspect van onze identiteit. Alsof we toebehoren aan één religie, één bevolkingsgroep (of één inkomensgroep, één vriendengroep, één kleur, één familie). We blazen dit deelaspect van onze identiteit soms zo op dat we allerlei andere aspecten van onze identiteit niet meer zien. Op deze manier wordt identiteit haast een dwanggedachte. Alsof we die ene nationaliteit of religie toebehoren. Een versimpeling van wie we zijn. De identiteit die het meest wordt aangevallen wordt vervolgens ook het meest in het ‘voorportaal’ geplaatst. Dat wil je dan verdedigen. En verdediging transformeert regelmatig tot een aanval. Eendimensionale identificatie brengt vaak moordende identiteiten voort. Hoe sterker dit wordt, des te meer verdeeldheid we gaan zaaien. En hoe meer verdeeldheid des te meer de neiging elkaar aan te vallen en onszelf, ‘onze groep’ te verdedigen.
Cherkaoui werkt graag met dansers van verschillende culturen. “Het is een balansoefening” zegt hij. “Jezelf beschermen zonder terug in de aanval te gaan. Dat is moeilijk voor iedereen. De meeste mensen vergissen zich constant door terug in de aanval te gaan.”

Ru Paré

Maar er zijn meer inspiratiebronnen. Neem de Ru Paré Community, gevestigd aan de Chris Lebeaustraat in Slotervaart. De wijk waar ook het Calvijn College gevestigd is. De Ru Paré Community wordt vormgegeven door een unieke verzameling van bewonersorganisaties, zorginstellingen, maatschappelijke organisaties, kunstenaars en startende ondernemers; door de gebruikers en huurders van het voormalig schoolgebouw in Amsterdam Nieuw-West. We gaan er een aantal van onze afleveringen opnemen.
 
In Ru Paré kwamen we in gesprek met Hans Krikke, directeur van de stichting Samenwonen- Samenleven. We praatten over de pogingen om mensen (uit verschillende werelden) met elkaar te verbinden: oudere oorspronkelijke buurtbewoners die vaak al sinds de bouw in de jaren ’50 in de buurt wonen, buurtbewoners die van oorsprong uit Turkije, Marokko of andere landen komen en leerlingen van het Calvijn College. We praatten over spanning tussen verschillende stelsels van waarden en normen. Over de neiging van mensen om zich terug te trekken in hun eigen wereld.

Inzoomen op verbinding

In ons filmproject kiezen we er heel bewust voor om in te zoomen op wat mensen verbindt. We willen de verschillende werelden uit de buurt (van oorsprong Nederlands, Turks, Marokkaans of anders) bijeenbrengen door gesprekken te voeren over thema’s als toekomst, trouwen, werk, muziek, eten en identiteit. Hoe gaven oudere (Nederlandse) buurtbewoners vorm aan hun leven? Hoe de ouders van de leerlingen? En hoe zien de leerlingen hun toekomst voor zich? Hoe kijken zij naar de levens van de buurtbewoners en de levens van hun ouders? De leerlingen kunnen zich niet terugtrekken in hun eigen wereld. Zij zijn gedwongen om te switchen tussen de wereld thuis, op school, op straat en in de stage. Hoe is het voor hen om te dealen met de verschillende werelden? Waar horen ze thuis? Waar ligt hun identiteit? In meerdere werelden misschien? En kunnen wij daar ook iets van leren?